همه افراد گاهی احساس خستگی می‌کنند، اما سندرم خستگی مزمن (Chronic Fatigue Syndrome) یا CFS یک اختلال پیچیده است که با خستگی مفرط مشخص می‌شود و حداقل شش ماه طول می‌کشد. این سندرم می‌تواند آنقدر شدید باشد که مانع انجام فعالیتهای روزانه در خانه و محل کار شود. سندرم خستگی مزمن، با فعالیت بدنی یا ذهنی بدتر شده، با استراحت بهبود نمی‌یابد و با هیچ بیماری زمینه‌ای قابل توضیح نیست. افراد مبتلا به CFS غالباً بدون دلیل مشخصی شبها زیاد بیدار می‌شوند و تقریباً هر روز صبح احساس می‌کنند که خواب کافی نداشته اند. این افراد در تمرکز و انجام چند وظیفه با هم مشکل دارند و هنگامی که از حالت نشسته یا دراز کشیده در حالت ایستاده قرار می گیرند، دچار افت فشار خون، سرگیجه و تپش قلب می‌شوند. عوامل ایجاد CFS هنوز به طور کامل شناخته نشده است و برخی از متخصصان معتقدند سندرم خستگی مزمن ممکن است به دلیل عفونت ویروسی، استرس روانی و یا ترکیبی از عوامل ایجاد شود. هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص CFS وجود ندارد و از آنجا که بسیاری از ناراحتیها علائم مشابهی ایجاد می‌کنند، تشخیص آن دشوار است.

CFS اگرچه بیشتر در بین زنان 40 و 50 ساله مشاهده می‌شود، اما می‌تواند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهد. در حال حاضر هیچ درمانی برای آن وجود ندارد و روشهای موجود فقط علائم را تسکین می‌دهند.

چه عواملی باعث ایجاد سندرم خستگی مزمن می‌شوند؟

علت سندرم خستگی مزمن ناشناخته است و محققان گمان می‌کنند که عوامل زیر در بروز آن موثر هستند:

• ویروس ها
• سیستم ایمنی ضعیف
• استرس
• عدم تعادل هورمونی

CFS گاهی پس از یک عفونت ویروسی ایجاد می‌شود، اما تاکنون هیچ عفونت خاصی که در ایجاد آن نقش داشته باشد،‌ مشخص نشده است. تحقیقات برخی از عفونتهای ویروسی را با CFS در ارتباط می‌دانند:

• ویروس اپشتین بار (EBV) (از طریق مایعات بدن به ویژه بزاق منتشر شده و می تواند به منونوکلئوز عفونی همراه با تب، گلودرد، تورم غدد لنفاوی و خستگی منجر شود.)
• ویروس تبخال انسانی تیپ 6 ( که باعث بروز ناگهانی تب بالا و ایجاد راش در کل بدن می شود.)
• ویروس راس ریور (RRV) ( ویروسی که بر دستگاه تنفسی تاثیر می گذارد.)
• ویروس سرخجه

احتمالا برخی عفونتهای باکتریایی نیز در ابتلا به این سندرم موثر هستند. مشخص شده که از هر 10 نفری که به ویروس EBV، ویروس راس ریور و یا عفونت باکتریایی Coxiella burnetii مبتلا شده‌اند، یک نفر با علائم تشخیصی سندرم خستگی مزمن شناسایی شده است. علاوه بر این، افرادی که علائم شدیدی با هر یک از این سه عفونت داشته اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سندرم خستگی مزمن بوده‌اند. افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن گاهی اوقات سیستم ایمنی ضعیفی دارند، اما پزشکان مطمئن نیستند که این موضوع به تنهایی بتواند باعث ایجاد این اختلال شود. همچنین برخی از افراد ممکن است از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به سندرم خستگی مزمن باشند.

علائم CFS چیست؟

علائم CFS براساس فرد و شدت بیماری متفاوت است و شایع ترین آن خستگی بسیار شدیدی است که در فعالیتهای روزمره تداخل ایجاد می‌کند. در این سندرم،‌ توانایی انجام فعالیتهای روزمره به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و این حالت حداقل 6 ماه طول می‌کشد. این افراد بعد از انجام فعالیتهای جسمی یا ذهنی، خستگی مفرطی با عنوان بیماری پس از ورزش (PEM) را تجربه می‌کنند که ممکن است بیش از 24 ساعت ادامه داشته باشد. CFS معمولا با مشکلاتی مانند از دست دادن حافظه، کاهش تمرکز، عدم تحمل ارتواستاتیک (تغییر وضعیت از حالت خوابیده یا نشسته به حالت ایستاده باعث گیجی یا ضعف می شود. )‌ و سردرد همراه است.

علائم جسمی CFS ممکن است شامل درد عضلانی، سردردهای مکرر، درد مفصلی بدون قرمزی یا تورم، گلودرد مکرر، غدد لنفاوی حساس و متورم در گردن و زیر بغل باشد. علائم این سندرم در دوره هایی بدتر و سپس بهتر شده و گاهی اوقات به طور کامل ناپدید می‌شوند، اما ممکن است دوباره برگردند و سندرم عود کند.

CFS چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص این سندرم بسیار دشوار است،‌ زیرا هیچ آزمایشی برای غربالگری CFS وجود ندارد و علائم آن در بسیاری از بیماریها مشابه است. بسیاری از افراد مبتلا به CFS "بیمار به نظر نمی‌رسند" و پزشکان برای تشخیص باید با بررسی سابقه پزشکی سایر علتهای احتمالی را رد کنند.

رد علتهای احتمالی خستگی یک بخش اصلی از روند تشخیص است. برخی شرایطی که علائم شبیه CFS دارند عبارتند از:

• مونونوکلئوز
• بیماری لایم ( یک بیماری باکتریایی که در نتیجه نیش برخی حشرات ایجاد می شود.)
• ام اس (اسکلروز چندگانه) ( در اینجا بیشتر بخوانیم)
• لوپوس (SLE) ( یک بیماری خود ایمنی است که در نتیجه حمله سیستم ایمنی بدن به بافت ها و اندام ها ایجاد می شود.)
• کم کاری تیروئید ( در اینجا بیشتر بخوانیم)
• فیبرومیالژیا ( یک سندرم مزمن که با درد در نقاطی مشخص، سختی مفاصل در زمان حرکت، احساس خستگی، اختلال‌ خواب، افسردگی و اضطراب همراه است.)
• اختلال افسردگی ( در اینجا بیشتر بخوانیم)
• چاقی شدید
• اختلالات خواب
• عوارض جانبی برخی از داروها مانند آنتی هیستامین ها و الکل نیز می تواند علائمی مشابه CFS ایجاد کند.

CFS چگونه درمان می‌شود؟

در حال حاضر هیچ درمان خاصی برای CFS وجود ندارد و هر فرد با علائم متفاوت ممکن است برای تسکین خود به درمانهای مختلفی نیاز داشته باشد. بیماری پس از ورزش (PEM) زمانی اتفاق می‌افتد که فعالیتهای جسمی، ذهنی یا عاطفی جزئی باعث بدتر شدن علائم CFS شود. این علائم معمولاً 12 تا 48 ساعت بعد از فعالیت بروز می‌کنند و ممکن است تا چند روز یا چند هفته ادامه داشته باشند. مدیریت میزان فعالیتها که به آن pacing گفته می‌شود، به تعادل استراحت و فعالیت کمک می‌کند تا از بروز و تشدید PEM جلوگیری کند. در واقع به هر فرد آموزش داده می‌شود تا محدودیتهای خود برای فعالیتهای ذهنی و جسمی را شناسایی کرده و با برنامه ریزی و استراحت کافی از بروز این وضعیت جلوگیری کند. اگرچه ورزش شدید هوازی برای بیشتر مشکلات و دردهای مزمن مفید است، اما افراد مبتلا به CFS تحمل چنین ورزش‌هایی را ندارند.

درمان های خانگی و تغییر سبک زندگی

• محدود کردن یا حذف مصرف کافئین می‌تواند در داشتن خواب بهتر کمک کرده و بی خوابی را تسکین دهد. مصرف نیکوتین و الکل هم برای این افراد مضر است.
• در صورتی که چرت روزانه به کیفیت خواب شبانه لطمه می‌زند،‌ باید از آن خودداری کنید.
• یک برنامه مشخص برای خواب ایجاد کنید و هر شب در یک ساعت مشخص خوابیده و هر روز تقریباً در یک ساعت مشخص بیدار شوید.

داروها

هیچ دارویی نمی‌تواند همه علائم شما را درمان کند. علاوه بر این، علائم ممکن است با گذشت زمان تغییر کنند، بنابراین داروها نیز نیاز به تغییر دارند.

• در بسیاری از موارد، CFS باعث ایجاد یا بروز علائم افسردگی می‌شود و فرد ممکن است به مصرف داروهای ضد افسردگی نیاز داشته باشد.
• اگر تغییر در سبک زندگی به داشتن خوابی آرام کمک نکند، پزشک ممکن است داروهایی را در این زمینه تجویز کند.
• داروهای کاهش دهنده درد نیز ممکن است در تسکین دردهایی مثل درد مفاصل به این افراد کمک کنند.

استفاده از طب سوزنی، یوگا و ماساژ هم می‌تواند در تسکین درد موثر باشد،‌ اما بهتر است قبل از شروع هرگونه درمان جایگزین، حتما با پزشک مشورت شود.

منابع:
healthline.com, mayoclinic.org, webmd.com