حساسیت به لاکتوز یا عدم تحمل لاکتوز (Lactose intolerance) عدم توانایی در تجزیه نوعی قند طبیعی به نام لاکتوز است که در محصولات لبنی مانند شیر و ماست وجود دارد. اگر آنزیم لاکتاز در روده کوچک، برای هضم و تجزیه لاکتوز تولید نشود، لاکتوز هضم نشده و به روده بزرگ منتقل می‌شود. باکتریهای روده بزرگ لاکتوز را تجزیه کرده و فرد علائمی مانند نفخ، گاز و اسهال را تجربه می کند. عدم تحمل لاکتوز حدود 30 دقیقه تا دو ساعت پس از مصرف شیر یا سایر محصولات لبنی حاوی لاکتوز شروع می‌شود. حدود 40 درصد از انسانها در سنین 2 تا 5 سالگی، لاکتاز کافی برای هضم شیر را ندارند و معمولا از خوردن محصولات حاوی لاکتوز خودداری کرده و یا از داروهای حاوی آنزیم لاکتاز استفاده می‌کنند.

علائم عدم تحمل لاکتوز ممکن است شامل گرفتگی شکم، نفخ شکم (در اینجا بیشتر بخوانیم)، اسهال و حالت تهوع باشد. شدت علائم به مقدار لاکتوز مصرفی و میزان لاکتاز در بدن فرد بستگی دارد.

انواع عدم تحمل لاکتوز

- حساسیت اولیه به لاکتوز (به دلیل افزایش سن)

با توجه به اینکه نوزادان برای هضم شیر مادر به آنزیم لاکتاز نیاز دارند، بیشتر افراد با میزان کافی از این آنزیم متولد می‌شوند. اما مقدار لاکتاز ممکن است با گذشت زمان کاهش یابد، این مورد که بیشتر در نژاد آسیایی، آفریقایی و اسپانیایی دیده می شود، رایج ترین نوع عدم تحمل لاکتوز است.

- حساسیت ثانویه به لاکتوز (به دلیل بیماری یا جراحت)

در برخی از بیماریهای روده‌ای مانند بیماری سلیاک و بیماری التهابی روده (IBD)، انجام عمل جراحی و یا آسیب به روده کوچک باعث عدم تحمل لاکتوز می‌شود. در این حالت معمولا با درمان اختلال اصلی، میزان لاکتاز به سطح طبیعی خود برمی‌گردد.

- حساسیت مادرزادی یا تکاملی لاکتوز (متولد شدن با این بیماری)

عدم تحمل لاکتوز در موارد بسیار نادر ارثی یا مادرزادی است. یک ژن معیوب از والدین به کودک منتقل شده و باعث ایجاد این اختلال می‌شود.

در این حالت کودک نسبت به شیر مادر نیز حساسیت داشته و به محض مصرف آن دچار اسهال می‌شود. با توجه به اینکه اسهال باعث از دست رفتن آب بدن و الکترولیتها می‌شود،‌ این مورد باید سریعا تشخیص داده شده و درمان شود. برای درمان چنین مواردی معمولا مصرف شیر بدون لاکتوز به جای شیر مادر توصیه می‌شود.

البته با توجه به اینکه تولید آنزیم لاکتاز در نوزاد بعد از حداقل 34 هفته و در اواخر بارداری آغاز می‌شود، بنابراین ممکن است چنین اختلالی در نوزادان نارس نیز مشاهده شود.

عدم تحمل لاکتوز چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در صورتی که فرد پس از نوشیدن شیر و یا مصرف محصولات لبنی ​​دچار گرفتگی، نفخ یا اسهال شود، پزشک برای تشخیص حساسیت لاکتوز آزمایشاتی را تجویز می‌کند:

- تست عدم تحمل لاکتوز

در این تست، فرد مایعی با میزان بالای لاکتوز مصرف کرده و با انجام آزمایش خون، واکنش بدن در برابر آن بررسی می‌شود.

- تست هیدروژن

اگر بدن قادر به هضم لاکتوز نباشد، باکتریهای موجود در روده آن را تجزیه می‌کنند. به فرایند تجزیه قندها توسط باکتریها تخمیر گفته می‌شود که با آزاد شدن گاز از جمله هیدروژن همراه است. این گاز جذب شده و در نهایت از طریق بازدم خارج می‌شود. در آزمایش تنفس هیدروژن که بعد از مصرف یک نوشیدنی حاوی لاکتوز انجام می‌شود، میزان هیدروژن در تنفس اندازه گیری می‌شود. اگر لاکتوز در بدن به طور کامل هضم نشده باشد، میزان هیدروژن در این تست بالاتر از حد نرمال است.

- تست اسیدیته مدفوع

این آزمایش بیشتر در نوزادان و کودکان انجام شده و در آن مقدار اسید لاکتیک در نمونه مدفوع اندازه گیری می‌شود. در صورتی که باکتریهای روده لاکتوز هضم نشده را تخمیر کنند، اسید لاکتیک در روده تجمع می‌یابد و با انجام این تست حساسیت به لاکتوز مشخص می‌شود.

عدم تحمل لاکتوز چگونه درمان می‌شود؟

در حال حاضر درمانی برای حساسیت به لاکتوز و افزایش تولید لاکتوز در بدن وجود ندارد و این اختلال تنها با کاهش یا حذف کامل محصولات لبنی ​​از رژیم غذایی برطرف می‌شود. با این حال، مصرف روزانه حداقل 1/2 فنجان شیر مشکلی ایجاد نمی‌کند، هرچند این افراد می‌توانند از محصولات ​​بدون لاکتوز نیز به میزان دلخواه استفاده کنند.

در صورت عدم دسترسی به این محصولات می‌توان از آنزیم لاکتاز که به صورت کپسول، قرص و یا قطره در بازار موجود است استفاده کرده و آن را به محصولات لبنی اضافه نمود.

افراد با حساسیت به لاکتوز باید به چه مواردی توجه کنند؟

افراد با مشکل حساسیت به لاکتوز، به دلیل عدم مصرف کافی محصولات لبنی ممکن است با کمبود کلسیم، ویتامین دی، ریبوفلاوین و پروتئین مواجه شوند. بنابراین مصرف مکمل‌های کلسیم و یا خوردن غذاهای سرشار از کلسیم می‌تواند این کمبود را جبران کند. علاوه بر این بهتر است برای تشخیص مواد غذایی حاوی لاکتوز به برچسب آنها توجه کنید، زیرا به غیر از شیر و خامه موادی مانند پنیر، سرشیر، کره، ماست، مارگارین، پودر شیر خشک، سس سالاد، وافل یخ زده، غلات صبحانه و بسیاری از سوپ‌های فوری حاوی لاکتوز هستند. نوشیدن شیر کم چرب یا فاقد چربی نیز ممکن است علائم کمتری ایجاد کند. مصرف شیر بادام و شیر سویا نیز جایگزین‌های مناسبی برای شیر هستند که می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.

منابع:
healthline.com , webmd.com