تغییرات بدن در دوران بارداری برای هر فرد متفاوت است، اما از جمله مشکلاتی که بیشتر در افراد مشاهده می‌شود، افزایش خطر ابتلا به کم خونی در این دوران است. کم خونی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن گلبول های قرمز کافی برای حمل اکسیژن به بافتها را نداشته باشد. در کم خونی خفیف در دوران بارداری فرد ممکن است فقط احساس خستگی کند، اما در حالت شدید قطعا به درمان جدی نیاز دارد زیرا ممکن است باعث زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و حتی مرگ مادر شود.

شناخت بیشتر انواع مختلف کم خونی در دوران بارداری (Anemia in pregnancy)، علائم رایج و روشهای درمانی آنها به تشخیص سریعتر و جلوگیری از عوارض آنها کمک می‌کند.

چه عواملی باعث کم خونی در دوران بارداری می‌شود؟

کم خونی خفیف در دوران بارداری بسیار شایع است و در صورت عدم کنترل می‌تواند به یک مشکل جدی تبدیل شده و نیاز به درمان پزشکی داشته باشد. در دوران بارداری حجم کلی خون افزایش می‌یابد، در واقع حجم مایع (یا پلاسما) نسبت به حجم گلبول های قرمز بیشتر افزایش می‌یابد و درصد کمتری از گلبول های قرمز خون در یک حجم ثابت از خون وجود خواهند داشت که به آن کم خونی فیزیولوژیکی یا رقیق کننده گفته می‌شود. این کم خونی به راحتی و با انجام آزمایش خون قابل تشخیص است و کاهش تعداد گلبولهای قرمز در این حالت باعث اختلال در انتقال اکسیژن و آسیب به اندام ها و عملکردهای بدن می‌شود.

نارسایی کمبود آهن؛ نوع دیگری از کم خونی در دوران بارداری است که ذخیره پایین آهن در این حالت منجر به کاهش تولید هموگلوبین (بخش مسئول حمل اکسیژن در گلبول های قرمز) می‌شود.
در دوران بارداری، بدن مادر برای تغذیه مناسب جنین در حال رشد بیشتر کار می‌کند و این موضوع با افزایش 45 درصدی حجم خون (آنمی خون فیزیولوژیکی) همراه است. علاوه بر این، بدن مادر آهن مورد نیاز جنین برای تولید هموگلوبین را نیز تأمین می‌کند. این افزایش حجم خون و تولید هموگلوبین باعث انتقال بیشتر اکسیژن و مواد مغذی به جنین شده و نیاز روزانه مادر به مواد معدنی ضروری مانند آهن را افزایش می‌دهد.

کم خونی با کمبود فولات؛ نوع دیگری از کم خونی است که در دوران بارداری اتفاق می‌افتد. اسید فولیک یک ویتامین محلول در آب است که به جلوگیری از نقص لوله عصبی یا مشکلات شناختی مغز کمک می‌کند.
زنان به خصوص در دوران بارداری به میزان بالاتری از فولات نیاز دارند، به همین دلیل مصرف مکمل اسید فولیک اغلب قبل از اقدام به بارداری توصیه می‌شود.

کمبود ویتامین B12؛ ویتامین B12 در تولید گلبول های قرمز خون استفاده می‌شود. این ویتامین در غذاهای غنی شده و محصولات حیوانی مانند گوشت، ماهی، مرغ و تخم مرغ یافت می‌شود و زنانی که به طور منظم از این غذاها استفاده نمی‌کنند، مانند گیاهخواران، ممکن است در معرض خطر کمبود بیشتری باشند. کمبود این ویتامین در افرادی که قدرت تجزیه آن را ندارند نیز می‌تواند ایجاد شود. معمولا کمبود فولات و ویتامین B12 با هم اتفاق می‌افتد.

راه های جلوگیری از انواع معمول کم خونی در دوران بارداری

در بیشتر موارد کم خونی در دوران بارداری، بخصوص با رعایت رژیم غذایی و تغذیه مناسب، قابل پیشگیری است. روشهای زیر تا حد زیادی به دریافت بهتر ویتامین ها و مواد معدنی لازم برای حفظ سطح گلبول های قرمز خون در محدوده مناسب کمک می‌کنند.

1- ویتامین های قبل از تولد

ویتامین های قبل از تولد از جمله آهن و اسید فولیک معمولاً حاوی بسیاری از عناصر ریز مغذی مورد نیاز مادر در دوران بارداری هستند. مصرف روزانه این ویتامین ها حدود 2 تا 3 ماه قبل از اقدام به بارداری و در دوران بارداری به عنوان یک مکمل ویتامین ها و مواد معدنی ضروری برای تولید کافی گلبول های قرمز خون بسیار مفید است.

2- مکمل های آهن

در صورتی که میزان آهن خون کم باشد، پزشک ممکن است علاوه بر ویتامین روزانه قبل از تولد، یک مکمل آهن جداگانه نیز به مادر توصیه کند. افراد باردار معمولا به حدود 27 میلی گرم آهن به صورت روزانه نیاز دارند. البته دوز دارو بسته به نوع آهن و یا مکمل آهن ممکن است متفاوت باشد، بنابراین بهتر است در مورد مقدار دقیق مورد نیاز حتما با پزشک مشورت شود. علاوه بر این، مکمل های کلسیم نباید همزمان با مکمل های آهن مصرف شود، زیرا کلسیم ممکن است از جذب صحیح آهن در بدن جلوگیری کند.

آنتی اسیدها هم می‌توانند در جذب آهن تداخل ایجاد کنند و مکمل آهن باید 2 ساعت قبل و یا 4 ساعت بعد از مصرف آنها مورد استفاده قرار گیرد. اما مصرف مکمل آهن همراه با ویتامین C به جذب بیشتر آن کمک می‌کند، به همین دلیل در برخی مکمل‌ها هر دو ترکیب با هم وجود دارد. البته گاهی اوقات، ممکن است مصرف مکمل خوراکی آهن برای بالا بردن سطح آهن کافی نباشد و پزشک تزریق مکمل وریدی آهن و یا انتقال خون را تجویز نماید.

3- تغذیه مناسب

خوردن غذاهای مناسب به دریافت مقدار کافی آهن و اسید فولیک در دوران بارداری کمک می‌کند. منابع خوب مواد معدنی ضروری بدن در این دوران عبارتند از:

• مرغ
• ماهی
• گوشت قرمز بدون چربی
• لوبیا
• آجیل و دانه ها
• سبزی هایی با برگ تیره
• غلات غنی شده
• تخم مرغ
• میوه هایی مانند موز و خربزه

منابع حیوانی آهن به راحتی جذب می‌شوند، اما برای کمک به افزایش جذب آهن با منبع گیاهی بهتر است این مواد غذایی همزمان با خوراکی‌های غنی از ویتامین C مانند آب گوجه فرنگی یا پرتقال مورد مصرف قرار گیرند.

نکاتی برای افزایش مصرف آهن

تأمین نیاز روزانه به آهن دشوار یا وقت گیر نیست. استفاده از مواد غذایی زیر می‌تواند در افزایش مصرف آهن موثر باشد:

• سبزیجات با برگ تیره مانند کلم پیچ در غذا یا سالاد
• غلات صبحانه غنی شده با آهن به همراه میوه های سرشار از ویتامین C مانند توت فرنگی یا موز
• لوبیای پوره شده
• آجیل و دانه ها به همراه ماست و بلغور جو دوسر
• استفاده از سبزیجات برگ دار، میوه ها به همراه شیر گیاهی یا لبنی غنی شده با آهن به صورت اسموتی