بیماری روماتیسم قلبی (Rheumatic heart) یک نارسایی قلبی است که از اختلال در عملکرد دریچه‌های قلب ایجاد می‌شود. در سوابق پزشکی حدود 50 درصد از بیماران مبتلا به روماتیسم قلبی، سابقه ابتلا به تب روماتیسمی نیز وجود داشته است. تب روماتیسمی یک بیماری التهابی است که پس از یک عفونت باکتریایی ( باکتری استرپتوکوک)‌ و در صورت عدم درمان آن ایجاد می‌شود. در واقع پاسخ ایمنی بدن باعث ایجاد یک بیماری التهابی و آسیب به دریچه قلب می‌شود. دریچه‌های قلب ممکن است ملتهب شده و به مرور زخم شوند. این وضعیت منجر به باریک شدن و یا نشتی دریچه قلب شده و عملکرد طبیعی قلب را دشوار می‌کند. این موضوع ممکن است سالها طول بکشد و منجر به نارسایی قلبی شود. روماتیسم قلبی بسیاری از بافتها به ویژه قلب، مفاصل، پوست و یا مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تب روماتیسمی به عنوان علت اصلی روماتیسم قلبی ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد، اما معمولاً در کودکان 5 تا 15 ساله دیده می‌شود. کودکانی که دائما دچار عفونت گلو می‌شوند، بیشتر در معرض خطر تب روماتیسمی و بیماری روماتیسم قلبی قرار دارند.

علائم روماتیسم قلبی چیست؟

سابقه ابتلا به عفونت استرپتوکوکی یا تب روماتیسمی به تشخیص روماتیسم قلبی کمک می‌کند. علائم تب روماتیسمی متفاوت است و به طور معمول یک تا شش هفته پس از یک دوره عفونت گلو شروع می‌شود. در برخی موارد، عفونت به حدی خفیف است که تشخیص داده نمی‌شود، اما رایج ترین علائم تب روماتیسمی شامل موارد زیر هستند:

• تب
• مفاصل حساس، متورم، قرمز و بسیار دردناک (به خصوص در زانو و مچ پا)
• ایجاد برجستگی‌ زیر پوست
• بثورات قرمز و برجسته (معمولاً در سینه، پشت و شکم)
• تنگی نفس و احساس ناراحتی در قفسه سینه
• حرکات کنترل نشده در بازوها، پاها یا عضلات صورت
• ضعف
• علائم بیماری روماتیسم قلبی به میزان آسیب دریچه قلب بستگی دارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• تنگی نفس (به خصوص با انجام فعالیت یا هنگام خوابیدن)
• درد در قفسه سینه
• تورم
• خستگی
• ضربان قلب سریع یا نامنظم

روماتیسم قلبی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

با توجه به اینکه افراد مبتلا به روماتیسم قلبی، به عفونت استرپتوکوکی مبتلا هستند،‌ معمولا از کشت مخاط گلو یا آزمایش خون برای بررسی استرپتوکوک استفاده می‌شود. ممکن است در طول معاینه فیزیکی، صدای مورمور یا سایش در قلب شنیده شود. صدای مورمور به دلیل نشت خون از دریچه‌های آسیب دیده و صدای سایش با ساییده شدن بافتهای ملتهب قلب به هم ایجاد می‌شود. آزمایشاتی که معمولا برای تشخیص بیماری روماتیسم قلبی استفاده می‌شود شامل موارد زیر است:

- اکوکاردیوگرام (اکو): در این آزمایش از امواج صوتی برای بررسی محفظه‌ها و دریچه‌های قلب استفاده می‌شود. اکو می‌تواند آسیب به دریچه‌های قلب، برگشت خون از دریچه، وجود مایع در اطراف قلب و بزرگ شدن قلب را نشان دهد. اکو مفیدترین آزمایش برای تشخیص مشکلات دریچه قلب است.

- الکتروکاردیوگرام (نوار قلب): این آزمایش قدرت و زمان فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و ریتم‌های غیر طبیعی (آریتمی یا دیس ریتمی) را نشان می‌دهد. حسگرهای کوچکی روی پوست قرار گرفته و با فعالیت الکتریکی آسیب به عضلات قلب را تشخیص می‌دهند.

- اشعه ایکس از قفسه سینه: برای بررسی ریه‌ها و اندازه قلب از اشعه ایکس استفاده می‌شود.

- ام آر آی قلب: یک نوع تصویربرداری است که در آن از تصاویر مفصلی قلب برای مشاهده دقیق‌تر دریچه‌ها و عضله قلب استفاده می‌شود.

عوارض بیماری روماتیسم قلبی چیست؟

- نارسایی قلبی: دریچه قلب به طور کامل بسته نشده و باعث جریان خون در جهت نادرست می‌شود و یا دریچه قلب باریکتر از حالت عادی شده و جریان خون کاهش می‌‌یابد.

- اندوکاردیت باکتریایی: عفونت پوشش داخلی قلب است که در صورت بروز تب روماتیسمی ممکن است به دریچه‌های قلب آسیب برساند.

- عوارض بارداری و زایمان: زنان باردار مبتلا به بیماری روماتیسم قلبی در معرض خطر آریتمی قلب و نارسایی قلبی قرار دارند که به دلیل افزایش حجم خون باعث ایجاد فشار بیشتر بر دریچه‌های قلب می‌شود. برای پیشگیری از این عوارض، زنان مبتلا به بیماری روماتیسم قلبی باید قبل از بارداری حتما شرایط خود را با پزشک در میان بگذارند.

- پارگی دریچه قلب: یک حالت اورژانسی است و با جراحی برای تعویض یا ترمیم دریچه قلب درمان می‌شود.

روماتیسم قلبی چگونه درمان می‌شود؟

نوع درمان تا حد زیادی به میزان آسیب دریچه‌های قلب بستگی دارد و در موارد شدید ممکن است شامل جراحی (تعویض یا ترمیم) دریچه آسیب دیده باشد. اما بهترین درمان، پیشگیری از ابتلا به تب روماتیسمی است. آنتی بیوتیک‌ها معمولاً عفونت‌های استرپتوکوکی را درمان کرده و از بروز تب روماتیسمی جلوگیری می‌کنند. از داروهای ضد التهاب برای کاهش التهاب و خطر آسیب قلبی استفاده می‌شود. افراد با سابقه تب روماتیسمی، معمولاً از درمان‌های آنتی بیوتیک دائمی، برای جلوگیری از عفونتهای مکرر و کاهش خطر آسیب بیشتر به قلب استفاده می‌کنند. برای کاهش التهاب گاهی آسپرین، استروئیدها یا داروهای غیر استروئیدی نیز تجویز می‌شود.

در کشورهایی که بیماری روماتیسم قلبی در آنها بومی است، بهبود کیفیت زندگی و اطمینان از عرضه مداوم آنتی بیوتیک‌های با کیفیت برای پیشگیری، از جمله راهکارهای مناسب در مواجهه با این بیماری هستند.

منابع:
hopkinsmedicine.org , who.int