سنگ کلیه؛ علائم، عوامل و راه های درمان سنگ کلیه

سنگ کلیه (Kidney stones)، توده جامد سنگریزه مانندی است که می‌تواند در هر بخش از دستگاه ادراری مانند کلیه ها، مثانه و مجرای ادراری تشکیل شود. سنگ کلیه از مواد معدنی و نمکی ساخته شده و دلایل ایجاد آن با توجه به نوع سنگ متفاوت است. وقتی میزان مواد معدنی در بدن افزایش و در عین حال مایعات کاهش یابد، سنگ کلیه تشکیل می‌شود. سنگ کلیه معمولاً کوچک و به اندازه یک ذرت یا یک دانه نمک است. سنگها ممکن است به رنگ قهوه ای یا زرد و صاف یا ناهموار باشند.

انواع سنگ کلیه

- سنگ کلیه کلسیمی

سنگهای کلسیم متداولترین نوع سنگ کلیه بوده و اغلب از اگزالات کلسیم ساخته شده‌اند. (ممکن است از فسفات کلسیم یا مالات نیز تشکیل شده باشند). مصرف غذاهایی با اگزالات کمتر، خطر ابتلا به این نوع سنگ را کاهش می‌دهد. غذاهایی مانند چیپس، بادام زمینی، شکلات، چغندر و اسفناج دارای میزان بالایی اگزالات هستند. جالب است بدانید که مصرف کلسیم کافی در رژیم غذایی می‌تواند از تشکیل این سنگ کلیه جلوگیری کند.

- سنگ کلیه اسید اوریکی

این نوع سنگ کلیه در مردان شایعتر از زنان بوده و معمولا در افراد مبتلا به نقرس و یا کسانی که در دوره شیمی درمانی هستند دیده می‌شود. پورین ماده‌ای بی‌رنگ در پروتئینهای حیوانی مانند ماهی و گوشت است که در صورت مصرف زیاد این مواد غذایی، باعث افزایش خاصیت اسیدی ادرار و ایجاد این نوع سنگ می‌شود.

- سنگ کلیه استروویت (Struvite)

این نوع سنگ بیشتر در زنان مبتلا به عفونت ادراری (UTI) دیده می‌شود. این سنگها معمولا بزرگ بوده و باعث انسداد مجاری ادراری می‌شوند. با توجه به اینکه این سنگها در نتیجه عفونت کلیه ایجاد می‌گردند، درمان عفونت زمینه‌ای مانع از تشکیل آنها می‌شود.

- سنگ کلیه سیستینی

تشکیل سنگ سیستین بیماری نادری است که به نسبت مساوی در مردان و زنان مبتلا به اختلال ژنتیکی سیستینوریا دیده می‌شود. در این بیماری، سیستین (اسیدی که به طور طبیعی در بدن تولید می‌شود) از کلیه‌ها وارد ادرار شده و باعث ایجاد این سنگ می‌گردد.

عوامل خطر در ایجاد سنگ کلیه

بزرگترین عامل خطر در ایجاد سنگ کلیه، تولید روزانه کمتر از یک لیتر ادرار در بدن است. به همین دلیل سنگ کلیه در نوزادان نارسی که مشکلات کلیوی دارند بیشتر مشاهده می‌شود، علاوه بر این شیوع سنگ کلیه در افراد بین 20 تا 50 سال نیز زیاد است. عوامل مختلفی مانند نژاد، جنسیت و سابقه خانوادگی ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند. سایر عوامل خطر عبارتند از:

• کمبود آب بدن
• چاقی
• رژیم غذایی با مقادیر بالای پروتئین، نمک یا گلوکز
• بیماری هایپر پاراتیروئید
• جراحی بای پس معده
• بیماریهای التهابی روده که باعث افزایش جذب کلسیم می‌شوند.
• مصرف برخی داروها مانند تریامترن (ادرارآور)، داروهای ضد تشنج و داروهای ضد اسید حاوی کلسیم

علائم و نشانه‌های سنگ کلیه

سنگ کلیه با درد شدید (کولیک کلیوی) همراه است که معمولا در یک طرف کمر یا شکم ایجاد می‌شود، اما ممکن است تا زمانی که سنگ در مجرای ادراری حرکت نکرده احساس نشود. درد کولیک کلیوی به صورت متناوب بوده و در مردان معمولا به ناحیه کشاله ران نیز منتقل می‌شود.
علائم دیگر سنگ کلیه شامل موارد زیر است:

• خون در ادرار (ادرار قرمز، صورتی یا قهوه ای)
• استفراغ
• حالت تهوع
• تغییر رنگ و یا بوی بد ادرار
• لرز
• تب
• نیاز مکرر به ادرار

اگر سنگ کلیه کوچک باشد ممکن است بدون بروز هیچگونه درد و علامتی با عبور از مجاری ادراری دفع شود.

چه زمانی سنگ کلیه نیاز به درمان جدی دارد؟

سنگها همیشه در کلیه نمی‌مانند و بعضی اوقات به مجاری ادراری منتقل می‌شوند. با توجه به ظریف بودن مجاری ادراری، در صورتی که سنگ خیلی بزرگ باشد باعث اسپاسم، تحریک و مشاهده خون در ادرار می‌شود. سنگ ها گاهی ممکن است مانع جریان ادرار (انسداد)‌ و در نهایت منجر به عفونت کلیه و آسیب به آن شوند.

تشخیص سنگ کلیه

تشخیص سنگ کلیه نیاز به ارزیابی کامل سابقه بیمار و معاینه فیزیکی دارد. آزمایشاتی که معمولا برای تشخیص سنگ کلیه مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:

• آزمایش خون برای کلسیم، فسفر، اسید اوریک و الکترولیتها
• نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین برای ارزیابی عملکرد کلیه ها
• بررسی ادرار از نظر وجود سنگ، باکتری، خون و سلولهای سفید
• بررسی و تعیین نوع سنگهای دفع شده

سنگ های کلیه چگونه درمان می‌شوند؟

- درمان سنگ کلیه با استفاده از دارو

بهتر است برای تسکین درد از داروهای مسکن و در صورت وجود عفونت از آنتی بیوتیک استفاده شود. داروهایی که معمولا در درمان سنگ کلیه مورد استفاده قرار می‌گیرند شامل موارد زیر هستند:

• آلوپورینول (Zyloprim) برای درمان سنگهای اسید اوریک
• دیورتیک های تیازید برای جلوگیری از تشکیل سنگهای کلسیم
• سدیم بی کربنات یا سدیم سیترات برای کاهش خاصیت اسیدی ادرار
• محلولهای فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگهای کلسیم
• ایبوپروفن (Advil)
• استامینوفن (تیلنول)
• ناپروکسن سدیم (Aleve)

- درمان سنگ کلیه با سنگ شکن

در این روش سنگهای بزرگ با استفاده از امواج صوتی شکسته شده و سپس از طریق ادرار دفع می‌شوند. این درمان که ممکن است به بیهوشی نیاز داشته باشد، باعث کبودی در شکم و کمر و همچنین خونریزی در اطراف کلیه می‌شود.

- درمان سنگ کلیه با جراحی تونل (نفرولیتوتومی از راه پوست)

از این روش معمولا در حالتهای زیر استفاده می‌شود و جراح از طریق یک برش کوچک در پشت بدن، سنگها را خارج می‌کند.

• سنگ باعث انسداد و عفونت شده و یا به کلیه‌ها آسیب رسانده است.
• سنگ به حدی بزرگ شده که قابل دفع نیست.
• درد بسیار زیاد و غیرقابل کنترل است.

- درمان سنگ کلیه با اورتروسکوپی

هنگامی که سنگ در مجرای ادرار یا مثانه گیر کند، پزشک از ابزاری به نام اورتروسکوپ برای برداشتن آن استفاده می‌کند. این ابزار شامل یک سیم کوچک و یک دوربین است که از مجرای ادرار وارد مثانه می‌شود و پزشک با استفاده از آن سنگ را پیدا کرده و خارج می‌نماید.

پیشگیری از سنگ کلیه

نوشیدن آب فراوان به دلیل افزایش میزان ادرار دفع شده به شستشوی کلیه‌ها کمک می‌کند. نوشیدنی زنجبیلی، لیمویی و آبمیوه جایگزین مناسبی برای آب هستند. کاهش مصرف غذاهای با اگزالات بالا،‌ نمک و پروتئینهای حیوانی نیز می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد.

منابع: www.healthline.com - www.webmd.com